Entsyma
Entsymat leat biologalaš katalyhtat ealli organismmain. Katalyhtat váikkuhit reakšuvnna lehttui ja dat eai gola eaige reagere reakšuvnnain. Biologalaš katalyhtat leat eanet spesifihkka go katalyhtat mat eai leat orgánalaččat. Entsymat leat dehálaččat biebmosuddadeamis. Ovdamearkka dihte amylása mii lea čolggas. Amylása lea entsymajoavku mii ludde stearkalasa. Gávdnojit entsymat mat veahkehit biebmosuddadeamis ja entsymat mat leat seallaid siste. Entsymat leat proteiinnat mat leat dehálaččat min rupmašis. Juohke iešguđet entsyma leat heivejuvvon ovtta bargui, ovdamearka dihte jus dihto entsyma veahkeha biebmosuddadeamis, das lea dušše dat bargu. Badjel 3000 entsymat leat fuomásuvvon.
Biebmosuddadan entsymat
[rievdat | rievdat wikiteavsttain]Gorut dárbbaša entsymaid ja earálágan entsymain leat earálágan barggut. Muhtin entsymat leat biebmosuddedan entsymat ja daid bargu lea luddet ja dáinna lágiin smávvet molekylaid unnit molekylan. Biebmosuddadan entsymat gávdnojit njálmmis, čoavjjis ja čoliin. Lea dehálaš borrat earálágan biepmut main leat earálágan entsymat, danin go juohke entsymain lea erenomáš bargu. Biebmosuddadan entsymat ráhkaduvvot seallain, muhto luitojuvvot olggos dohko gosa dat gullet. Leat earálágan entsymat juohke oasis biebmosuddadeamis.
Da leat moadde dovddus biebmosuddadan entsymat:
- Laktása - Ludde laktosa (Mielkesohkar)
- Diatása - Ludde ruonas stearkalasa
- Sukrása - Ludde moalkás stearkalasa ja- sohkkara
- Amylása - Ludde stearkalasa
- Maltása - Ludde sohkkara
- Invertása - Ludde dábálaš gievkkansohkkara
- Glucoamylása - Ludde stearkalasa glukosii
- Pepsidna - Ludde proteiinnaid peptidan.
Entsymat seallain
[rievdat | rievdat wikiteavsttain]Gávdno eará joavkku entsymat mat leat dehálaš seallain, daid entsymaid bargu lea váldit bajás energiija biebmoávdnasis ja vurket buoiddi ja karbohydráhtaid. Sealla entsymat leat hui dehálaččat daningo dat dahket seallaproseassaid ja reakšuvvnaid vejolažžan. Dát entsymat leat dehálaččat proteiidnasyntesas, ávdnasmolsumis ja fotosyntesas. Dát entsymat galget muddet ja doaimmahit reakšuvnnaid.
Bajásráhkadus
[rievdat | rievdat wikiteavsttain]Muhtin entsymat leat dušše proteiidna, muhto eará entsymain lea dábálaš ahte dat leat gitta eará gaskaáigásaš ávnnasiin (Daid govččaduvvojit nubbe-buvttadáhkki). Dát ávnnas lea dábálaš moalkás orgánalaš molekyla.