Sealla
Sealla (láhtengillii cellula, gámmáraš, sealla; antihka greikkagillii κύτος kytos, sealla) lea buot organismmaid unnimus ealli ovttadat. Olbmo rumaš lea ráhkaduvvon olu iešguđetlágan seallain.
Lea vealla ovttaseallat ja máŋgaseallat organismmaid gaskkas. Jus dihto ealán lea ráhkaduvvon máŋga seallain, dalle sáhttet seallat ovttastuvvat ovttadahkan ja dainna lágiin ráhkadit gođđosa. Olbmo rupmašis leat máŋgačuođi iešguđetlágán sealla- ja gođustiippat. Evolušuvnna jođus leat seallat mat gullet máŋgaseallat ealánii massán iežaset máhtu eallit akto. Dat seallat leat gođđosisteaset spesialiseren sierra doaimmaide.
Seallaid dieđa ja oahpa gohččoduvvo seallabiologiijan.
Vuođđu
[rievdat | rievdat wikiteavsttain]Juohke sealla lea ráddjejuvvon, iešvuđot ja iešseailluheaddji systema. Dat doahpu biebmoávdnasiid ja ealiha iežas ávnnasmolsuma veagas. Ođđa seallat šaddet seallajuohkáseami bokte. Seallain leat dihto dovdomearkkat, man vuođul eallin lea dieđalaččat definerejuvvon.
- Lassáneapmi seallajuohkáseami bokte
- Ávnnasmolsun (energiija dihte)
- Vástádus stimulii (olgguldas dahje siskkildas stimuli, abiotálaš fáktorat dego temperatuvra ja biebmofállu ja biotálaš dego borrit)
- Lihkadeapmi (flagealla veagas, ja sealla siste lihkadit proteiinnat ja vesihkalat)
- Struktuvrralaš dovdomearkat (morfologolaš ja dynámalaš)
- Stuorrun ja ovdáneapmi
- Nekrosa
Evolušuvnna manus leat guokte iešguđetlágán ealánjoavkku hápmašuvvan. Prokaryotat main váilo seallaváimmus ja nuppe ládje eukaryotat main lea seallaváimmus. Eukaryotat leat maiddái hámisteaset mohkkáseapput go oktageardánis prokaryotat.
Seallaid sturrodagat leat iešguđetlágánat. Dábálaččat čađamihttu lea 1-30 mikromehtera. Muhto elliid monneseallat leat mearkkašahtti stuorábut go eará seallat. Omd. lea struhca (Struthio camelus) monneseallaid čađamihttu badjel 70 mm. Olbmuid monneseallaid čađamihttu lea 0,15 mm. Dat lea olbmu stuorimus sealla, ja lea áidna man earuha čalmmiiguin (mikroskohpa haga).