Nostradamus

Dán artihkkalis dáidet leat čállinmeattáhusat. Jus háliidat, de divo daid ja váldde eret dan málle. Giitu!

Nostradamus
Nostradamus
Nostradamus

Riegádan	juovlamánu 14. beaivvi 1503:s Saint-Rémy-de-Provence^[d]
Jápmán	suoidnemánu 2. beaivvi 1566:s (62) Salon-de-Provence^[d]
Hávdi	Collégiale Saint-Laurent de Salon-de-Provence ^(en)
Riikkavulošvuohta	Frankriikka gonagasriika^[d]
Bargu
Ámmát	apotehkar, astrolog ^(nb) , medisinsk forfatter ^(nb) , matematihkar, doavttir, astronoma ja girječálli
Giella	fránskkagiella
Bearaš
Váhnemat	Jaume de Nostredame
Guoibmi	dovdameahttun árvu ja Anne Ponsarde
Mánát	César de Nostredame ^(nb)
Lassedieđut
Vuolláičálus
Michel Nostradamus Wikimedia Commonsas

Michel de Nostredame (Látheniseret: Nostradamus; riegádan skábmamánu 14. dahje 21. beaivvi jagi 1503 – jápmán suoidnemánu 2. beaivvi jagi 1566) lea dábálaččat jorgaluvvon láhttengillii Nostradamus. Son lei fránskkalaš apotehkár ja oaidni ja diehtti, gii almmustahtii einnostusčoakkáldagaid mat šadde bivnnuhat máilmmiviidosaččat. Nostradamusa Einnostusat –girjji (Les Propheties) vuođul son lea beakkáneamos. Vuosttas prentehus almmustuvai jagi 1555. Dan ráje go girji ilmmai, girjjit leat hárve nohkkon Nostradamusa jápmima maŋŋá. Son lea geasuhan doarjaleaddjijoavkku, ovttas populára preassain, dainna lágiin ahte dat olbmot jáhkket Nostradamusa einnostan máŋgga mearkkašahtti máilmmidáhpáhusa. Einnostusat leat muhtin dáhpáhusain bálddalastojuvvon heivehallon bohtosiidda, mat gusket nággejuvvon Biibbala koda, nugo maiddái iešguđetlágan navdojuvvon einnostusbargguidege.

Máŋga akademalaš gáldu čuoččuhit ahte oktavuođat ja gaskavuođat, mat leat dahkkon máilmmi dáhpáhusaid ja Nostradamusa njealjitvearssaid gaskkas, leat viidásit šaddan boasttodulkojumiid dahje boasttojorgalemiid (muhtumin eaktodáhtolaš) boađusin dahje leat muđui nu váilevaččat ahte dat leat anuheamit duođaštit moge eakti einnosteaddji fámu. Dasa lassin, ii oktage gáldu fála makkárge duođaštusa, maid giige livččii goassige dulkon ovttage Nostradamusa njealjitvearssain earenomážit doarvái nu ahte dat dahká vejolažžan dáhpáhusa čielggas identifiserema ovddalgihtii.

Eallingeardi

Mánnávuohta

Son riegádii skábmamánu 14. dahje 21. beaivvi jagi 1503 Saint-Rémy-de-Provences lulli Frankriikkas, gos su čuoččuhuvvon riegádanbáiki lea ain. Michel de Nostredame lei okta unnimustá ovcci mánáin. Su eadni lei Reyniére (dahje Renée) de Saint-Rémy ja áhčči lei gordnegaskaolmmái ja notára Jaume (dahje Jacques) de Nostredame. Maŋimučča bearaš lea álgoálggus leamaš judalaš, muhto Jaume áhčči, Guy Gassonet, lei jorgalan katolalažžan sullii jagi 1455 ja lei váldán kristtalaš nama “Pierre” alccesis ja goarggu “Nostredame” (maŋimus várra boahtá bassiolbmuid beaivvis, goas su jorgaleapmi lei ávvuduvvon). Michela dihtton oappážagat ledje Delphine, Jean I (sullii 1507–77), Pierre, Hector, Louis, Bertrand, Jean II (riegádan 1522) ja Antoine (riegádan 1523). Unnán áššit leat dihtosis su mánnávuođas, vaikko leage iešbeaivválaš tradišuvdna das ahte eatni bealde máttaráddjá Jean de St. Rémy oahpahii Michela. Tradišuvdna ii doala deaivása danin go máttaráddjá jávká historjjálaš áššegirjjiin jagi 1504 maŋŋá go mánná lei dušše ovtta jagi boaris.

Studeantajagit

Vihttanuppelohkáijahkásažžan Nostredame álggii studeret kandidáhtadutkosa Avignona universiteahtas. Veahá badjel jagi maŋŋá (goas son livččii lohkan milloseappot njuolggaduslaš trivium [golmmaoasat], mii doallá sisttiset grammatihka, retorihka ja logihka, go maŋŋeleappo quadrivium [njealjeoasat], mii doallá sisttiset geometriija, aritmetihka, musihka ja astronomiija/astrologiija), sus lei bággu heaitit studeremis Avignonas, danin go universiteahta giddejuvvui garra rohttudávdda njoammudeami dihte. Dan maŋŋá, go Nostredame vulggii Avignonas, son (su iežas muitalusa mielde) mátkkoštii gávcci jagi dálonguovlluid jagis 1521 ovddošguvlui ja dutkkai dálkkasšattuid divššu várás. Jagi 1529, go son lei juo bargan moadde jagi apotehkárin, Nostredame manai Montpelliera universitehtii studeret dálkkasdiehtaga doavttirin. Son lei biddjojuvvon eret fargga maŋŋil go fuobmájuvvui ahte son lei doaibman apotehkárin, “vuolit árvosaš /rumašlaš barggus” mii lei namalassii gildojuvvon universiteahta njuolggadusain. Dokumeanta (BIU Montpellier, Register S 2 folio 87) earuhusas lea ain dieđagotti girjerájus. Goittotge, muhtimat su olggosaddiin ja korrespondeanttain gohčošedje su “Doavttirin” maŋŋelis. Su earuhusa maŋŋá, Nostredame jotkkii bargat, jáhku mielde vel apotehkárin ja šattai dovddusin dahkame “ruvssurukses tableahta” mii árvvusnai suddje rohttudávdda vuostá.

Náittosdilli ja buorideaddji bargu

Jagi 1531 njunuš renesánssa dutki ja akademiija lahttu Jules-César Scaliger bovdii Nostredame boahtit Agenii. Doppe son náitalii nissoniin, man namma lea báhcán eahpečielggasin (vejolaččat Henriette d´Encausse). Eamit riegádahtii guokte máná. Jagi 1534 su áhkká ja mánát jápme, jáhku mielde rohttudávdii. Jápmimiid maŋŋá, son jotkkii mátkkoštemiid Frankriikka čađa ja vejolaččat Itáliai.

Su máhccama áigge jagi 1545, Nostredame veahkehii beakkán doaktára Louis Serre, gii dáistalii losses rohttudávdda njoammudeami vuostá Marseilleas ja dasto maŋŋel čielggadii dávdda njoammudemiid aivve iehčanassii Salon-de-Provences ja guovlluguovdasaš oaivegávpogis Aix-en-Provences. Loahpas jagi 1547 son ásaiduvai Salon-de-Provences dállui, mii vel odnege lea gávpogis. Nostredame náitalii rikkes leaskanissoniin, man namma lei Anne Ponsarde, ja suinna son oaččui guhtta máná – golbma nieidda ja golbma bártni. Nostredame guovttos áhkáin skáhppuiga ovtta golbmanuppelogáda oasi hirbmat stuorra kanála prošeavttas, mii lei organiserejuvvon čáhccet viiddes goikkádagas gillán guovllu Salon-de-Provences ja maiddái lahka Désert de la Crau Durande-joga čáziin. Organiserejeaddji lei Adam de Craponne.

Oaidni

Nostredamus molsugođii dálkkasdiehtagis okkultismma beallái su nuppi Itália mátki maŋŋil. Čuovudettiin dan áigásaš populára viggamušaid, son čálii almmenáhki jahkái 1550. Almmenáhkis son čálii namas vuosttas geardde láhttengillii, Nostredame lei čállon Nostradamus. Son lei nu movttiidahttán almmenáhki menestumis, ahte son mearridii čállit ovtta dahje eanet dakkára jahkásaččat. Buot prentehusat sisttisdolle unnimustá 6338 einnostusa ja maiddái unnimustá oktanuppelohkái jahkásaš kaleandara, mat álge ođđajagimánu vuosttas beaivvi ja juos ii, dego lea navdojuvvon muhtumin, njukčamánus. Dat lei eanas dávástus almmenáhkiide go ádel ja iešguđetlágan mearkkašahtti olbmot guhkkin eret álge gažadit horoskohpaid ja badjellunddolaš rávvagiid sus, vaikko son dábálaččat vurddiige kárttaid kundáriinnis, mat leat ovddalgihtii doaimmahuvvon ja gárvásat dulkot. Kárttat leat vuođđuduvvon riegádanbeaivvi aspeavttaide násttiin ja Nostradamus ieš ii millosit háliidan rehkenastit daid, nugo ámmátastrologa livččii dahkan. Dalle go sus lei geatnegasvuohta geahččalit daid rehkenastit olggosaddon beaivemearritabeallaid vuođul, son álo dagai ollu meattáhusaid ja son ii goassige stellen govvosiid kundáriid rievttes riegádanbáikkiide dahje –áiggiide. (Referere daid kárttaid analysii, dahkki lea Brind´Amour, 1993, ja veardádala Grubera ollislaš kritihka Nostradamusa dahkan horoskohpii kruvnnaprinsa Rudolph Maximilianas.)

Son dalle álggii čállit girjjistis, váldoáššis fránskkalaš, ovtta duháha njealjitvearssa birra. Dat sisttisdoallá eanas einnostusaid beaivemeriid haga. Daid einnostusaid vuođul son lea beakkáneamos odne. Vaikko son vásihii iežas suojuheapmen oskkolaš fanatihkkariid dihte, goittotge son hutkkai metoda sevnnjodahttit dárkkuhusas geavahettiin “Virginála” syntávssa; sátneleaikkat ja iešguđetlágan gielaid seaguhusat dego greikagielas, itáliagielas, láhttengielas ja provençalgielas. Teknihkalaš sivaid geažil daid almmustahttin dáhpáhuvai golmma oasis (goalmmát oasi ja maŋimuš oasi olggosaddi orui leamen vuostehágolaš álggahit dan aivve gaskkas “Siecles” [Čuohtejagit], dahje 100 vearssa girjji), maŋimuš vihttalogigávcci njealjitvearssa čihččet “Siecles” [Čuohtejagit] eai leat seailon ovttage prentehusas otnábeaivái.

Njealjitvearssat, mat leat olggosaddon Les Propheties –girjjis [Einnostusat], ožžo moivereakšuvnnaid prentehusa maŋŋá. Muhtun olbmot jurddašedje ahte Nostradamus lei biro bálvaleaddji, dájuheaddji dahje gáigá, seammás go elihta jurddašii ahte njealjitvearssat leat šaddan su heakkalaš inspirašuvnna vuođul einnostusain – dego Biibbala maŋit áiggiid gálduid čuovggas (gea Nostradamusa gálduid vuolábealde), Nostradamus ieš duođai lei soddjil čuoččuhussii. Catherine de Medici, dronnet ja Frankriikka gonagasa Henri II áhkká, lei su stuorra liikostállejeaddji. Dan maŋŋá go dronnet logai su almmenáhki jahkái 1555, mii beaggalii namahis uhkádusaid gonagaslaš bearrašii, son bovdii Nostradamusa Pariisii čilget daid ja ráhkadit horoskohpaid su mánáide. Dalle Nostradamus balai steavlideamis, muhto ollu ovdalgo son jámii, dronnet dagai su oaivadeaddjin ja heaggadoavttirin su bárdnái, Frankriikka nuorra gonagassii Charles IX. Muhtin dieđut Nostradamusa eallimis ovdanbuktet dan, ahte son balai doarrádallamis boasttooahpa dihte girku inkvisišuvnnas, muhto ii einnosteapmi iige astrologiija mannan dakkár luohkkái. Son livččii leamaš váralaš dilis, juos son livččii noaiddástallama vehkiin dorjon daid. Duođaid, su gaskavuohta girkui lei álo earenoamáš. Su oanehis fáŋgavuohta jagi 1561 Marignanes šattai dušše beare danin go son lei almmustahttán jagi 1562 almmenáhki bismma ovddit lobi haga, go gonagaslaš mearrádus lei jorggotgežiid easkabáliid.

Maŋimus jagit ja jápmin

Nostradamus lei gillán duskkálaš leasmmis máŋgga jagi ja dávda lei dahkan lihkadeami hui váttisin. Maŋŋeleappot dat molssui čáhceödeman. Geassemánu loahpas son bovdii su láhkaolbmá čállit viiddes testamente guođđit opmodaga plus 3444 ruvnnu (sullii US$300,000 odne) – minus moadde vealggi – su áhkkái, gii vuordigođii nuppi náittosdili, fondii su bártniide vuordit sin guoktelogiviđat riegádanbeivviid ja su nieiddaide vuordit sin boahtte náittosdiliid. Das šattai ollu oanehut lasáhus testamentii. Navdojuvvo ahte suoidnemánu vuosttas beaivvi Nostradamus muitalii su čállái, Jean de Chavigny, ahte “Don it gávnna mu heakkas beaivebadjáneamis.” Čuovvovaš iđedis son gávdnui jápmán, eahpečielggas dieđuid vuođul, vealláme láhttis seaŋgga ja beaŋkka bálddas (Presage 141 [álgoálggus 152] skábmamánnui 1567, go Chavigny doaimmahii teavstta Nostradamusa jápmima maŋŋá). Nostradamus hávdáduvvui báikkálaš Fransiskán kapellii Salon (oassi das lea ovttastahtton restauráŋŋii La Brocherie), muhto lei ođđasit hávdáduvvon Frankriikka revolušuvnna áigge Collégiale Saint-Laurentii, gos su hávdemuitomearka lea odne.

Barggut

Son čohkkii Les Propheties –girjji čoakkáldahkii mearkkašahtti guhkesáigásaš einnostusaid. Vuosttas oassi lei almmustahtton jagi 1555. Nubbi oassi lei prentejuvvon jagi 1557, lassin ledje 289 einnostusvearssa. Goalmmát prentehus, ovttas golbma čuođi ođđa njealjitvearssain, lei árvideamis almmustahtton jagi 1558, muhto das lea báhcán dušše oassi antologiija prentehussii, mii lei almmustahtton su jápmima maŋŋá jagi 1568. Dat veršuvdna sisttisdoallá okta riimmahis njealjitvearsa ja 941 njealjitvearssa riimmaiguin, juogaduvvon ovcci 100 vearssa joavkkuide ja okta 42 vearssa jovkui, mii gohččoduvvui “Siecles” [Čuohtejagit].

Dan áigásaš addojuvvon prentehusa geavadat (mii sisttisdoalai láhtuma dikteremis), guokte prentehusa eai leat ideanttalaččat ja dat lea relatiivalaččat hárvenaš gávdnat guokte kopiija, mat leat aiddo seammáláganat. Sihkkarit ii leat vuoigatvuohta navdit – dego “koda-cuvkedeaddjit” leat soddjilat dahkat – ahte mihkkige prentehusaid riektačállin dahje rihkuid stellen livčče Nostradamusa originálat.

Almmenáhkit: su birgetmeahttumit bivnnuheamos barggut, mat ledje almmustahtton jahkásaččat jagis 1550 dassážii go son jámii. Son dávjá almmustahtii guokte dahje golbma jagis, namuhuvvon juogo Almanachs (dárkkes einnostusat), Prognostications (einnostusat) dahje Presages (eanet generaliserejuvvon einnostusat). Nostradamus ii lean dušše beare einnosteaddji, muhto maiddái ámmátbuorideaddji. Dihtosis lea ahte son čálii goittotge guokte dálkkasdieđalaš girjji. Okta lei earenoamáš friija jorgalus (id est “parafrása”) girjjis Protreptic of Galen (Paraphrase de C. GALIEN, sus l´Exhortation de Menodote aux estudes des bonnes Artz, mesmement Medicine). Su nubbi dakkár girji lei nu gohččoduvvon Traité des fardemens (prinsihpas dálkkasdieđalaš vuoššangirji, mas vuohon ledje earáin lonejuvvon materiálat) masa son lasihii govvádusa metodain, maid son geavahii rohttudávdda dikšumii – mat eai doaibman, juobe vara beasaheapmige ii veahkehan. Seamma girji govvida maiddái kosmetihka buvttadeami.

Giehtačálus, mii lea dovddus dábálaččat namain Orus Apollo, lea gávdnomis Lyon gieldda girjerájus, gos badjel 2000 álgoálgosaš dokumeantta, mat laktásit Nostradamusii, leat vurkejuvvon Michel Chomarat sudjii. Dat lea nággejuvvon dološ greikagielat jorgalus/heivehus egyptalaš hieroglyfain. Hieroglyfat vuođđuduvvojedje maŋŋit láhttengielat veršuvnnaide, mat buot dađi bahábut ledje diehtemeahttumat dološ egyptalaš giehtačállosa duođalaš mearkkašumiin. Egyptalaš hieroglyfat ledje dulkojuvvon boastut dassážiigo Champollion bođii dohko 1800-logus.

Nostradamusa jápmima maŋŋá dušše Les Propheties –girjjit leat ain leamaš populárat, muhto dán dáhpáhusas dat leat leamaš áibbas spiehkastatláganat. Badjel guokte čuođi prentehusa dain ledje ilbman dan áigge, ovttas 2000 kommentárain. Bivnnutvuođa sivvan sáhttet leat čuovvovaš fávttat; mearritmeahttun teavsttat ja váilevaš beaivemearit dahket dan, ahte lea álki čujuhit daidda ja lonet daid dihto válljemiid várás juohke mearkkašahtti ja dramáhtalaš dáhpáhusa maŋŋá ja retrospektiivvalaččat sáhttá čuoččuhit daid rievttes “deaivamiid”(Gea Nostradamus populára kultuvrras).

Nostradamusa gáldut

Nostradamus čuoččuhii ahte su almmustahtton einnostusat vuođđuduvvet juridihkalaš astrologiijii – astrologalaš “dupmui” dahje árvvoštallamii, dáhpáhusaid kvalitehtii (ja ná orru vejolaš), dego riegádemiide, heajaide, kruvnnidemiide ja nu ain – muhto son lei garrasit kritiserejuvvon eahpegelbbolažžan dan áigásaš ámmátastrologaid bealde nugo omd. Laurens Videl. Nostradamus maiddái navddii ahte “komparatiiva horoskohpa” (boahttevuođa planehtaid konfigurašuvnnaid veardádallan ovttas dievasmahtton vássán áiggi dáhpáhusain) sáhtášii rievtti mielde einnostit, mii dáhpáhuvašii boahttevuođas.

Maŋimus áiggiid dutkamuš ovdanbuktá ahte ollu su einnostusbarggut muitalit heivehaladettiin dološ máilmmiloahpa einnostusaid (eanemus Biibbala vuođul) birra, lasihuvvon čujuhemiin historjjálaš dáhpáhusaide ja antologiijaide, mat gusket einnostusraporttaide ja dalle su barggut speadjalastet daid boahttevuhtii oassin komparatiiva horoskohpa vehkiin. Danin máŋga einnostusa sisttisdollet dološ ja mearkkašahtti olbmuid dego Sulla, Gaius Marius, Nero ja earáid, nugo su govvádusaid “dáistaleapmi balvvain” ja “cubbosat gahččet almmis.” Astrologiija ieš lea máinnašuvvon dušše guktii Nostradamusa Prefaces ja 41 geardde “Siecles” –ráiddus, muhto ollu dávjjibut su gonagassii namuhuvvon reivves Letter to King Henri II. Nostradamus kritisere earenoamáš garrasit astrologaid su maŋimus njealjitvearssas guđat “Siecles”-girjjis.

Su historjjálaš gáldut sisttisdollet teakstabihtáid, mat leat álkit identifiseret klassihkalaš historjáčálliide dego Livy, Suetonius, Plutarch ja nu ain ja maiddái gaskaáigásaš kronihkkariide dego Geoffrey of Villehardouin ja Jean Froissart. Máŋga astrologalaš refereanssa leat váldon measta sánis sátnái Richard Roussat girjjis Livre de l´estat et mutations des temps jagiin 1549–50.

Okta su deháleamos einnostusgáldu lei čielgasit Mirabilis liber jagis 1522, mii sisttisdoalai einnostusaid meari čuovvovaš čálliin; Pseudo-Methodius, Tiburtine Sibyl, Joachim of Fiore, Savonarola ja earát. (Su Preface sisttisdoallá 24 sitáhta Biibbalis, visot muhto guokte ledje dakkár ortnegis nugo Savonarola geavahii). Dat girji návddašii dohkálaš menestumis 1520-logus, dalle go dat manai guhtta prentehusa čađa, muhto ii doalahan váikkuhusa, kánske das sáhttá giitit eanemusat láhttengielat teavstta, gohtálaš čáláldaga ja máŋga váttis oanádusa. Nostradamus lei vuosttas, gii muitalii (čálii) ođđasis einnostusaid su iežas sániid mielde fránskkagillii, mii sáhttá čilget dan, ahte manin son lea ožžon gutni dahje merihtaid bargguin. Dan oktavuođas galgáge fuomášahttit ahte modearna oainnut eai leat heivehallon plagiarismmas 1500-logus. Čállit dávjá kopierejedje ja muitaledje earáid teakstabihtáid sin iežaset sániset dovddastemiid haga, earenoamážit klassihkalaš girjjálašvuođas.

Lassemateriála lei čohkkejuvvon Petrus Crinitus girjjis De honesta disciplina jagis 1504, mii sisttisdoalai sitáhtaid Michel Psellus girjjis De daemonibus, ja De Mysteriis Aegytiorum (Mii guoská Egypta mystihkalaš áššiid...), Iamblichus, 400-logu Neo-Platonista, girji Kaldea ja Assyria magihkas. Láhttengielat veršuvnnat leat easkabáliid almmustahtton Lyonas ja sitáhtat goappašge girjjis leat muitaluvvon iežaset sániset mielde (nuppi dáhpáhusas measta bustávalaččat) su vuosttas guovtti vearssas, vuosttas teaksta lea lasihuvvon dán artihkkalii. Duohta lea, ahte Nostradamus navddii boaldit visot okkultismmalaš bargguid su priváhta girjerájus, oktage ii sáhte dadjat aiddo nu mii girjjiid lei duššaduvvon dollabárttis. Fákta lea ahte šolžža mielde dat bullet eahpelunddolaš čuvges dollanjuokčamiin, mii čujuha goittotge dasa, ahte muhtumat dain ledje giehtačállosat pergameanttas, mii gieđahallojuvvo dábálaččat salbiehtáriin.

Dušše 1600-logus olbmot álge giddet fuomášumi su sorjavašvuhtii ovddit, váldoáššis klassihkalaš gálduide. Dat sáhttá veahkehit čilget fávtta, ahte seamma periodas, Les Propheties šolžža mielde bođii skuvllaid geavahussii Frankriikkas dego oahppogirjin.

Nostradamusa sorjavašvuohta historjjálaš ovdamearrádusas lea speadjalaston fávttas, ahte son eksplisihtalaččat hilggui einnosteaddji steampala (id est olmmoš geas lea einnosteaddji vuoibmi alddis) máŋgga diliin.

Vaikko, mu bárdni, mun lean geavahan sáni einnosteaddji, oaidni, mun in anaše dan ánsun alccesan nu alla árvonamas ja dan fámolašvuođas – Preface to César, jagi 1555 (gea govvateavstta bajábealde)

Ii nuppe dáfus, mun anán ánsun alccesan ii namas iige einnosteaddji rollas – Preface to César,jagi 1555

Muhtumat [einnosteddjiin] einnostedje stuorra ja jáhkkemeahttun áššiid dáhpáhuvvame: [fuolakeahttá] munnje, mun in motge ane ánsun alccesan dakkár árvonama dáppe. – Letter to King Henri II, jagi 1558

Mun dagan muhto ráhkadan duostilit einnostit (ii nuppe dáfus vai mun nannen unnimus ášši oppanassiige) ja giitán mu dutkamušaid ja fuomášepmoša das, maid juridihkalaš Astrologiija lohpida munnje ja addá mu diehtit muhtumin, váldoáššis váruhusaid hámis, nu ahte álbmot sáhttá diehtit mainna almmálaš násttit duođai uhkidit sin. Ii nuppe dáfus, mun lean doarvái gáigá dahkaluddat leat einnosteaddji. – Rabas reive áššáiosolaš universiteahta kánsler/stáhtaruhtaministtar Birague, suoidnemánu 15. beaivvi jagi 1566.

Son hilggui árvonama einnosteaddji, mii heive oktii fávttain ahte son namahii girjji su iežas nammii (namma, mii fránskkagillii álkit dárkkuha “M. Michel Nostradamus čállán Einnostusat –girjji” ja mii lea aiddo nu, nugo dat ledje; dego “M. Michel Nostradamusa Einnostusat”, mat, moadde spiehkastaga haga, eai lean, eará go su vuohki doaimmahit daid, čujuheapmin ja ođđasis heivehussan boahttevuhtii.) Buot Nostradamusa guoski kritihkka, mii čuoččuha ahte son lea einnosteaddji, nuppiiguin sániiguin, Nostradamus livččii dahkan dakkára, maid son duođai ii goassige čuoččuhan dahkat vuosttas sajis.

Go dorvvastuvvojit girjjálaš gálduide, dat lea eahpesihkkar ahte geavahiigo Nostradamus dihto metodaid čalggihit tránssa dillái, baicca go oskkolaš iežas guorahallama, meditašuvnna ja inkubašuvnna (id est rituálaš “oađđin dan ala”). Su áidna govvádus proseassas gullá reivii, letter 41, mii lea fárus su láhttengielat korrespondánssa čoakkáldagas. Dovddus legeandda mielde son geahččalii dološ metodaid nugo dola gaifáma, čázi gaifáma dahje goappáge seamma áigásaččat, muhto dat vuođđuduvvá naiiva vuohkái lohkat su guovtti vuosttas vearssa, mii dušše veardádallá dahje bálddalastá su viggamušaid Delffi ja Branchidic orákeliid vearssaid beallái. Su oamastusas gonagassii Henri II:i, Nostradamus govvida “gurremin mu sielu, miela ja váimmu morrašis, fuolas ja dilihisvuođas vuoiŋŋalaš ráfi ja mášolašvuođa vehkiin”, muhto su eatnatlohkosaš čujuheamit delfilaš rituálii “bronssa golmmajuolggagii” leat dábálaččat mannan ovddas dihto sániid, dego “aiddo nu”.

Dulkojumit

Stuorámus oassi njealjitvearssain gieđahallet katastrofaid, rohttudávddaid, eatnandoarggástusaid, sođiid, dulvviid, fallehemiid, olmmošgoddimiid, goikkádagaid ja dáistalemiid – visot beaivemeriid haga ja vuođđuduvvet mearkkaide ja váigasiide girjjis Mirabilis Liber. Muhtun njealjitvearssat čihket daid katastrofaid sulalaš tearpmaide: earát gusket ovtta olbmo dahje smávva olmmošjoavkku. Muhtumat gusket ovttaskas gávpoga, muhtumat máŋgga gávpoga máŋggain riikkain. Mearkkašahtti, duogážis váikkuheaddji temán lea uhkideaddji muslima soahteveaga falleheapmi Eurohpái Gáiddus-Nuorttis ja lullin. Soahteveaga njunušin ja oaiveolmmájin vurdojuvvon Antikristus, njuolgga speadjalasttedettiin dalle áigeguovdilis Ottoman fallehemiid ja ovddit Sarasen (mii lea arába) vástideddjiid, nugo maiddái ovddit vuordámušat girjjis Mirabilis Liber. Buot dat leat ovdanbuktojuvvon jáhku mielde uhkideaddji ja boađi boađi máilmmiloahpa konteavsttas – vaikko ášši ii leat duođai máinnašuvvon – oskumuš, mii mielddisbuvttii eatnatlohkosaš máilmmiloahpa einnostusčoakkáldagaid dan áigge, iige unnimusat almmustahtekeahtes Christopher Columbusa čoakkáldat.

Nostradamusa áŋgirušadeaddjit leat addán sutnje merihta das, ahte son lea einnostan máŋgga dáhpáhusa máilmmihistorjjás nugo Londona stuorra dollabárttiid, Frankriikka keaisára Napoleon I čuožžileami ja Adolf Hitlera boahtima, terroristtaid fallehemiid World Trade Centerii čakčamánu 11. beaivvi jagi 2001, muhto dušše beare maŋŋeviisodahkan. Skeptihkalaš olbmot dego James Randi evttoha, ahte Nostradamusa beaggin einnosteaddjin lea dahkaluvvon dan áigásaš doarjaleddjiid vehkiin, geat heivehallet su sániid dáhpáhusaide, mat leat juo dáhpáhuvvan dahje leat boahtinláhkái ja leat garvemeahttumat, muhtumin proseassan mii gohččoduvvo “máhccevaš oaidnivuohtan”. Eai leat duođaštusat akademalaš girjjálašvuođas, mat evttohit ahte mihkkige Nostradamusa njealjitvearssaid goassige lea dulkojuvvon einnostit dihto dáhpáhusa ovdalgo dat dáhpáhuvai, muđui go eahpečielggas, dábálaš eavttuin, maid sáhtášii ovttaveardásaččat heivehallat iešguđetlágan diliide.

Molssaevttolaš oaivilat

Iešguđetlágan oaivilat leat olggosbuktojuvvon prentejuvvon girjjálašvuođas ja interneahttas. Skála loahpa bealde leat ravddamuš akademalaš oaivilat dego Jacques Halbronnis, gii navdá viidásit ja hui problemáhtalaččat ahte Nostradamusa Propethies leat ovdalis beivejuvvon vearisteamit maid aivve eará olbmot leat čállán basttálmuhttit politihkalaš ákšu. Vaikko Halbronn vejolaččat diehtá eanet dain teavsttain ja čanai arkiivvaid dieđuid oktii eanet go oktage eará diehtti olmmoš dán áššis (son veahkehii goaivut daid ovdii ja dutkkai máŋggaid dain), máŋga eará áššedovdi dán dieđasuorggis hilgot oaivila. Skála nuppi geahčen leat easkabáliid eatnatlohkosaš populára girjjit ja duháhiid mielde priváhta neahttasiiddut, mat eai dušše nágge ahte Propethies leat originálat, muhto baicca Nostradamus lei eakti oaidni. Dulkoma hovrriid dihtii, eai leat guokte seammálágan oaivila das, maid son aiddolaččat einnostii, ii min mannanáigái iige min boahttevuhtii. Máŋgasat sin gal leat seamma oaivilis goittotge das ahte dihto einnostusat čujuhit, ovdamearkka dihte, Frankriikka revolušuvdnii, Napoleon Bonapartii, Adolf Hitlerii, goappáge máilmmisođiide, atomavearjjuiguin duššaduvvon gávpogiidda, Hiroshimai ja Nagasakii. Lea maiddái konsensus das ahte son einnostii maid beare mearkkašahtti dáhpáhusaid, mii lea easkka dáhpáhuvvan juohke geardde go iešguhtege girji almmustuvai, Apollo mánnui seaivumiid bokte Walesa Prinseassa Diana jápmimii jagi 1997 ja gomuvuođa suhkkol Challengera katastrofas jagi 1986, čakčamánu 9. beaivvi dáhpáhusaide World Trade Centeris: dát ‘lihkadeaddji feasta’ aspeakta orru leamen typihkalaš dán genrii.

Vejolaččat vuosttas dain girjjiin, mii šattai duođai bivnnuhin eaŋgalsgillii, lei Henry C. Roberts The Complete Prophesies of Nostradamus (1947), lei ođđasis prentejuvvon unnimustá čieža geardde čuovvovaš 40 jagiid áigge. Girjái sisttisdolle sihke heiveheami ja jorgalusa oanehis kommentáraiguin. Dán prentehusa maŋŋil bođii jagi 1961 (ođđasis prentejuvvon jagi 1982) Edgar Leoni dahkan ollislaš ja mearkkašahtti, moderáhta Nostradamus and His Prophecies. Dan maŋŋá bođii Erika Cheetham The Prophecies of Nostradamus, mii sisttisdoallá ođđasis prentejuvvon (Nostradamusa) jápmima maŋŋá jagi 1568 prentehusa. Dat lei ođđasis prentejuvvon, dárkkistuvvon ja ođđasis goasttiduvvon máŋgga geardde jagis 1973 ovddošguvlui, duvle namain The Final Prophecies of Nostradamus. Dat jotkkii doaibmat vuolggasadjin Orson Welles ávvuduvvon filmmas The Man Who Saw Tomorrow. Vuhtii válddekeahttá Jean-Charles de Fontbrune guovtteoasat jorgalusa Nostradamus: historien et prophète jagi 1980, sáhtášii dadjat ahte ráiddut leat kulminerejuvvon John Hogue dovddus girjjiin oaidnis jagis 1994 ovddošguvlui, sisttisdoaladettiin Nostradamus: The Complete Prophecies (1999) ja, aivve easkabáliid, Nostradamus: A Life and Myth (2003).

Earret Roberts, dát girjjit ja dain máŋgga bivnnut imiterejeaddji ledje measta ovttamielalaččat ii dušše Nostradamusa návccas einnostit, muhto maiddái su biografiija molsašuddi aspeavttain. Son lea leamaš Israellaš čeardda Issachara maŋisboahtti; su ádját, geat goappáge leigga doaktárat Provences Buori Gonagasa René hoavas, leigga oahpahan su; son oassálasttii Montpelliera universitehtii jagi 1525 skáhppot su vuosttas dutkosa: dan maŋŋá go son bođii ruovttoluotta dohko jagi 1529, son čađahii dálkkasdiehtagis doaktára dutkosa menestuvvan láhkai; son lei logaldallan dálkkasdiehtaga dieđagottis dan rádjái go su oaivilat šaddet ilá eahpebivnnuhat; son lei dorjon heliosentrálaš oainnu univearssas; son lei mátkkoštan nuortadaváš Frankriikkas, gos son lei čállán einnostusaid Orvala kloastaris; su mátkkiid áigge son lei ovdanbuktán čájálmasa ipmašiin, mii sisttisdoalai boahttevuođa poava identifiserema; son lei menestuvvan buoridit rohttudávdda Aix-en-Provences ja maiddái eará guovlluin; son lei riepman kristállaspáppa geahččamii geavahettiin magihkalaš speadjala dahje čáhcegumma; son lei ovttastahtton su čálliin Chavigniin beassážiid áigge jagi 1554; dalle go son almmustahtii vuosttas oasi Propheties –girjjistis, son lei bovdejuvvon Dronnet Catherine de Medici beales Parisii ságastallat suinna njealjitvearssa I.35 birra, mii einnostii su isida Gonagas Henri II jápmima guovttášdáistaleamis; son lei doavttirin dárkkistan gonagaslaš mánáid Bloisis; son lei testamenten ‘jávkán girjji’, mii sisttisdolle su iežas einnosteaddji málagovaid, su bárdnái; son lei hávdáduvvon ceaggut; ja son lei gávdnon dalle go lei goivvoduvvon ovdan Frankriikka revolušuvnna áigge, guottidettiin medáljoŋŋa, mas lei čállon dárkkes beaivemearri su liikka bájas goaivumis hávddis.

1980-logu rájes, goittotge, akademalaš ja unohas reakšuvdna šaddagođii, earenoamážit Frankriikkas. Nostradamusa priváhta korrespondánssa publikašuvdna jagi 1983 ja, menestuvvi jagiid áigge, originála prentehusat jagiin 1555 ja 1557, mat ledje Chomarat ja Benazra gávdnosat, ovttas iešguđetlágan originála arkiivamateriála gávdnosiin ja mat ikte ahte dat mii lei navdojuvvon Nostradamusis, oktageardánit ii heiven oktii dokumenterejuvvon fávttain. Akademihkkarat čielggadedje ahte, ii oktage čuoččuhusain, mat ledje bidjon lohkui jur eske, leat duođaštuvvon makkárašge dan áigásaš dokumentáralaš duođaštusa vuođul. Stuorámus oassi dain leat árvvusnai vuođđuduvvan čilgekeahtes solžžaide, maid maŋŋeleappo kommenterejeaddjit dego Jaubert (1656), Guynaud (1693) ja Bareste (1840) ledje viiddidan modearna boasttoipmárdusaide 1500-logu fránskagielat teavsttain dahje dat leat buhtes hutkamat. Juobe dávjá evttohuvvon geažideami njealjitvearssas I.35 ahte dat menestuvai einnostit Gonagas Henri II jápmima, ii duođai rievtti mielde ihtán prentehussii vuosttas geardde go easkka jagi 1614, 55 jagi dáhpáhusa maŋŋil.

Akademihkkarat, mat ledje njunnošis, geat ieža leat soddjilat biehttalit makkárge geahččaleamis dulkojumiid, váidaledje ahte eaŋgalsgielat jorgalusat ledje dábálaččat hui funet jorgaluvvon ja dat čájehuvvojit unnán diehtu dahje ii diehtu oppanassiige 1500-logu Frankriikkas, ledje bealálaččat ja bahámus dilis, ledje muhtumin bodnjojuvvon heivehallat dáhpáhusaide, maidda ledje navdojuvvon čujuhit (dahje nuppe gežiid). Ii oktage dain, sihkkarit, ledje vuođđuduvvon originála prentehusaide: Roberts ieš lea vuođđudan dan jahkái 1672, Cheetham ja Hogue leaba vuođđudan Nostradamusa jápmima maŋŋá doaimmahuvvon prentehussii jagi 1568. Juobe relatiiva rehálaš Leoni mieđihii su siiddus 115 dan, ahte son ii goassige leat oaidnán originála prentehusa, ja ovddit siiddut čujuhedje ahte ollu su biográfalaš materiálat ledje gálduid haga.

Goittotge, ii oktage dain dutkamušain ja árvvoštallamiin, ledje álgoálggus dihtosis stuorámus osiin eaŋgalsgielat kommenterejeddjiin, beaivemeriid funkšuvnnas goas dat ledje čállon ja muhtin muddui, man gillii dat lei čállojuvvon. Hogue, gielddekeahttá, lei dakkár posišuvnnas atnit dan ávkin, muhto dat lei dušše jagi 2003, go son mieđihii ahte muhtumat su ovddit biográfalaš materiálain duođai ledje eahpidahttit. Dan botta go maŋimus áiggiid molsašuddi gáldut, mat leat logahallon (Lemesurier, Gruber, Wilson), leat earenoamážit mollejeaddjit maŋŋit geahččalemiid birra, maid unnán diehtti girječállit ja interneahtta áŋgirušadeaddjit luvvejit navdojuvvon čiegus mearkkašumiid teavsttain, goas nu anagrámmaid, numerálaš kodaid, diagrámmaid vehkiin dahje muđui.

Populára kultuvra

Nostradamusa einnostusat mat leat ođđasis muitaluvvon ja viidánan, leat leamaš ovdan viidásit populára kultuvrras 1900– ja 2000 –loguin. Nugo Nostradamusa eallin lea leamaš fáddán girjjiin čuđiid mielde (sihke fikšuvnnas ja diehtogirjjálašvuođas), su eallin lea govviduvvon máŋggain filmmain ja videoin ja su eallima lassin čállosat jotket ain fáddán media beroštumiin.

Interneahttas leat leamaš máŋga dovddus dájuheami, gos Nostradamusa vuogi mielde dahkkon njealjitvearssat ledje jorahuvvon e-poasttain dego duođalaš áššin. Dovdoseamos ovdamearkkat gusket World Trade Centera gahččamii čakčamánu 11. beaivvi 2001 fállehemiin mat jođihedje áŋgirušadeddjiid dájuhemiide ja ođđasis dulkojuvvon njealjitvearssaide, mat leat navdojuvvon einnostusat.

Čakčamánu 11. beaivvi 2001 fálleheamit New York Cityi jođihedje dalán spekulašuvnnaide, ahte leago Nostradamus einnostan dáhpáhusaid. Nostradamus áŋgirušadeaddjit čujuhedje njealjitvearssaide VI.97 ja I.87 dego vejolaš einnostussan, muhto ii oktage logahallojuvvon gálduin doarjaledje dán evttohusa (veardádala Snopes neahttasiidduid).