Kongens gate 32 (Moss)

Wikipedia'as/is
Kongens gate 32.

Gonagasa geaidnu 32 lea ássodat- ja gávpevisti Mossa gielddas. Visttis lea guokte gearddi ja dasa lassin lea keallir ja lokta. Gávpedálus lea odne Standard Sport AS, ja guokte ássodaga.

Dán áigge lea visti ráfáiduvvon kultursuodjalanlága mielde, ja dainna lágiin dat adnojuvvo kulturmuitun (Id:231609-0)[1]. Visti seailuduvvo otne dego ollislaš biras, ovttas daid eará visttiin gonagasa geainnus mii huksejuvvui maŋŋá gávpebuollima 1881[1].

Historjá[rievdat | rievdat gáldu]

Gáddimis viessu huksejuvvui loahpageahčen 1700-logu. Ii leat diehtu gii álggos eaiggádušai viesu, dahje gii dan huksii. Dakkár dieđut eai leat gávdnon, muhto muhtun nuorra bárdni osttii viesu 29 jahkkásažžan. Bárdni lei gávpealmmái Carsten Smith (1812-1893)[2][3], Eidsvoll gielddas eret. Smith eaiggadušai viesu Kongens gate 32:is 1841 rájes gitta dassážii go jámii 1893.

Gávpealmmájin bargat lei dábáláš doaibma gaskamuttos 1800-logu, dasgo gávpealbmáid lohku lassánii dan áiggi. Eai buot gávpealbmát lihkkostuvvan, muhto Carsten Smith galggai šaddat okta dain jáváleamosiin Moss gielddas. Sus lei ollu dadjamuš Moss gávpealbmáid gaskkas. Son viiddidii gieldda ealáhusgeainnuid ja eaiggádušai moadde fitnodaga gielddas. Fitnodagat main son lei mieleaiggát ledje Colonial ja Moss Bryggeri. Earret gávpedoaimma lei son maid gávpotstivrras juo 28-jahkásažžan[4][5]. Son bisui doppe dasságo son 80-jahkásažžan heittii[5]. Son lei maid direktevra Moss Seastinbáŋkkus 1867 rájes 1892 rádjái[6]. Eanáš čoahkkimat loanaid hárrái dollojedje su kántuvrras Kongens gate 32, gos maid báŋku jođihuvvui[4][5].

Dien láhkái lei Carsen Smith dehálaš ássi Mossas 1800- logus, son viiddidii gieldda ealáhusaid ja dagai mearrádusaid mat odne ain gusket gildii.

Carsten Smith lei jáválaš gávpealmmái. Son osttii vistti gos jođihii iežas ođđa buvdda, Colonial. Smith lei láigohan boares Moss Bryggeri jođihan dihtii gávpehommá das 1838, muhto son anii ávkkáleabbun jođihit gávppiidis geaidnoearugárdimis Kongens gates. Su gávpehommá stuorui ja gulai gávpoga stuorámusaide. Doppe son vuvddii juohkelágan borramušgálvvuid, buolleviinni ja viinni, ruovddi ja stáli, láibbiid ja nu ain[7]. Carsten Smith maiddái gávppašii Ruoŧain ja vuvddii gálvvuid maid gránnjáriikkas fidnii[8]. Earret eará vieččai son stággoruovddi Ruoŧas[9].

Gaskkal 1841 ja 1843 deaivvai son Anette Christine Semb gii šattai su eamidin. Jo 1843:s riegádii sudno vuosttas mánná. Das maŋŋá oaččuiga soai guhta máná vel. Su maŋimuš mánná riegádii 1863, dalle lei Carsten Smith 51 jahkásaš[10].

Smith ieš orui Kongens gate 32is, ja sus ledje maid láigolanjat iežas stuorra gárdimis. Olmmošlohkan 1865:s čájeha ahte earet iežas bearraša, ásse maid 2 gávpebálvvá, 1 láibubálvá, 1 reaŋga ja 2 biiggá gárdimis. Sii buohkat ledje Smitha bálvvát[10]. Dan áigge lei dábálaš ahte dállodoalus ledje ollu bálvvát.

Eamida vieljain, Lars Semb, jođiheigga soai Moss Bryggeri mii lei Kongens gate 15is[11][12]. Soai osttiiga dálu maŋŋá go ovddeš eaiggádat reastaluvve[13].

1881 bulii vuolladoaibmagárdin Kongens gate 15[14]. Buollin viidánii 39 dállui, Bjerget rájes gitta máttás Kongens gatii, okta dain vistiin mii bulii gitta geađgejuolggi rádjái lei Kongens gate 32[15][16]. Máŋŋá buollimiid lei Smith bearaš okta daid hárvenažžain mii nagadii fas hukset gárdima, oalle jođánit. Dál gárdin huksejuvvui tiillageđggiiguin. Maŋŋil buollima Moss gávpot mearridii ahte gávpotguovddaš galggai leat huksejuvvoŧ tiillagegeđggiiguin.

Carsten Smith jámii 1893, ja su hávdádanbeaivvi ledje buot gávpoga buvddat gitta[17]. Dát muitala man dehálaš Carsten Smith lei Moss gildii ja dan gávpehommái.

Jagi 1900 ásái leaska Anette Cathrine Semb Smith nieiddain ja bárdniin ja guvttiin biiggáin Kongens gate 32is[18].

Dieđu mielde orro vel dušše guovttis Smith bearrašis Moss gávpogis gaskal 1900 ja 1914, Carsten Smith nieida gii leaskan lei báhcán, Anne Cathrine Smith bártniin ja nieiddain ja Agnes Vogt[19]. Anne Cathrine vuvddii dálu Joh. Skistadii, ja ieš fárrii Dronningens gate 20ii Mossas. Mii su etniin ja vieljain lei geavvan eai leat dieđut. Muhto gáddimis soai jámiiga dalá maŋŋil Carstein Smitha[20].

1914is lei gárdima eaiggát Joh.Skistad. Gárddimis ledje buvda, duodjelanjat, málár, bására ja 8 ássodaga.

Eai gollan galle jagi ovdal go dállu vuot vuvdui. 1920 lea dállu H.Andresen Bártniin nammii čálihuvvon. Sus lei stohpogálvogávpi gárdimis 1890 jagiid, ja son eaiggádušai gárdima1945 rádjái. Dalle lei vuosttas nisu, Elise Fladeby, gii válddii gárdima badjelasas[14].

Guovvamánu 7.b. 1922 vuođđuduvvui Standard AS Sport ja gievkkangávpi. Dát ásahuvvuigga Kongens gate 32ii. Odne lea ain Standard Sport AS jođus seammá čujuhusas ja 1922:s[21].

Gáldut[rievdat | rievdat gáldu]

  1. ↑ a á Deavdde bajilčállaga!.
  2. ↑ Per Edfeldt: Den Nyttige Indretning, s. 82. "Carsten Smith var født i Elverum, hvor hans far var fløtninspektør som hans farfar hadde vært.". {{{Olggosaddi}}}, 1951.
  3. ↑ Adler Vogt: Personalia fra det gamle Moss, s. 63. Cammermeyersboghandel, 1946.
  4. ↑ a á Per Schulstad: Den Nyttige Indretning, s. 84. A.S Moss Boktrykkeri, 1951.
  5. ↑ a á b Karin Behn Skjævestad: Moss Maggasinet, s. 36. {{{Olggosaddi}}}, 2010.
  6. ↑ Per Schulstad: Den Nyttige Indretning, s. 84. A.S Moss boktrykkeri, 1954.
  7. ↑ Per Schulstad: Den Nyttige Indretning, s. 84. ".. og her vokste den frem til å bli en av byens største, med omsetning av alle slags leventsmidler, brennevin og vin, jern og stål, bakevarer m.m.". {{{Olggosaddi}}}, 1951.
  8. ↑ Per Schulstad: Den Nyttige Indretning, s. 84. "I mellomrikslovens dager foregikk det en utstrakt handel med Sverige..". {{{Olggosaddi}}}, 1951.
  9. ↑ Per Schulstad: Den Nyttige Indretning, s. 84. "..og på vinterføre kunne det til Smith gjerne komme 10-12 sleder i følge, med stangjern fra den andre siden av grensen.". A.S Moss boktrykkeri, 1951.
  10. ↑ a á Deavdde bajilčállaga!.
  11. ↑ Per Schulstad: Den Nyttige Indretning, s. 84. "Sammen med sin svoger Lars Swmb på Jernerket, drev Smith Moss Bryggeri.". A.S Moss boktrykkeri, 1951.
  12. ↑ Karin Behn Skjævestad: Moss Magasinet "Standard Gården", s. 36. «sammen med sin svoger Lars Semb drev han også Moss Bryggeri i Kongens Gate 15,». {{{Olggosaddi}}}, 2010.
  13. ↑ Karin Behn Skjævestad: Moss Magasin "Standardgården", s. 36. "Han kjøpte den gården etter at Bassøe og Lars ikke klarte sine økonomiske fortapelser.". {{{Olggosaddi}}}, 2010.
  14. ↑ a á Karin Behn Skjævestad: Moss Magasinet "Standardgården", s. 37. {{{Olggosaddi}}}, 2010.
  15. ↑ Deavdde bajilčállaga!.
  16. ↑ J.H Vogt: Glimt Fra Moss Gjennom 700 år, s. 32. «39 gårder i strøket fra Bjerget til Kongensgates sydende brente.». A.S Moss boktrykkeri, 1954.
  17. ↑ Per Schulstad: Den Nyttige Indretning, s. 85. "Han døde i 1893, og den dagen han ble begravet, holdt samtlige butikker i byen lukket.". {{{Olggosaddi}}}, 1951.
  18. ↑ Deavdde bajilčállaga!.
  19. ↑ Deavdde bajilčállaga!.
  20. ↑ Deavdde bajilčállaga!.
  21. ↑ Johannes Hanche: Østfold Fylke- Moss, s. 11. «..blev startet 7.februar 1922 med forretningslokaler i Kongens gate 32, Moss.». {{{Olggosaddi}}}, {{{Jahki}}}.
Vižžojuvvon "https://se.wikipedia.org/w/index.php?title=Kongens_gate_32_(Moss)&oldid=302598" čujuhusas