Geavaheaddji:Ujanairi/warksteade

Wikipedia'as/is

Vuollesaksigiela jietnadatoahppa[rievdat | rievdat gáldu]

Vuollesaksigiela giellaoahppa[rievdat | rievdat gáldu]

Vuollesaksigiela sátnevuorká[rievdat | rievdat gáldu]

Vuollesaksigiela historjá[rievdat | rievdat gáldu]

Dološsaksigiella[rievdat | rievdat gáldu]

Dološsaksigiela áigodat bisttii sullii 800-logus gitta 1100-lohkui.[1] 700-logu loahpageažis lulde boahtti frankilaččat vuollánahtte saksilaččaid, mii mielddisbuvttii saksilaš servodaga organisašuvnna biđgema, mássádeportašuvnnaid ja bággojorgalusa kristtalašvuhtii. [2] Beakkálmasamus čálálaš gálddut dán áigodagas leat kristtalaš teavsttat Hêliand ja Genesis.[3] 400-logus, juo ovdal dološsaksilaš áigodaga, oassi saksilaččain lei ovttas anglilaččaiguin fárren Británniai. Anglilaččaid ja várra belohahkii maid saksilaččaid gielas šattai maŋŋelis eaŋgalasgiella.[4]

Ovdamearkateaksta[rievdat | rievdat gáldu]

Gástalohpádus:
Forsáchistû diabolae?
- ec forsacho diabolae.
end allum diobolgeldae?
- end ec forsacho allum diobolgealdae.
end allum dioboles wercum?
- end ec forsacho allum dioboles wercum and wordum, Thunaer ende Wôden ende Saxnôte end allum thêm unholdum, thê hira genôtas sint.
Gelôbistû in got alamehtigan fadaer?
- ec gelôbo in got alamehtigan fadaer.
Gelôbistû in Crist, godes suno?
- ec gelôbo in Crist, godes suno.
Gelôbistû in hâlogan gâst?
- ec gelôbo in hâlogan gâst.[5]

Gaskasaksigiella[rievdat | rievdat gáldu]

Gaskasaksigiela áigodagas (sullii 1200-logus gitta 1600-lohkui) saksigiella doaimmai Hansalihtu giellan[6], man čuovvumuššan das lei stuorra váikkuhus Nuortameara guovllu gielaide. Mihkkige eará giella ii leat goassige váikkuhan skandinávalaš gielaide nu garrasit go gaskaáiggi saksigiella.[7] Otnege gávdnojit olu gaskasaksigielas boahtán sánit skandinávalaš gielain, vuođđosátnerájusge. Sullii 20-30% dárogiela, ruoŧagiela ja dánskkagiela sániin leat álgoálggus gaskasaksilaš loatnasánit. Ovdamearkat ruoŧagielas leat fråga 'jearrat', språk 'giella', vetenskap 'dieđa', köpa 'oastit' ja beslut 'mearrádus'.[8] Kontákta gaskasaksigillii ii goit leat váikkuhan dušše sátnerádjui, muhto dan oktavuođas nuppástuvai gielaid struktuvrage, ovd. prevearbbaid atnuiváldima bokte.[9] 1500-logu áigge nationálastáhtalaš tendeanssat ja Lulle-Duiskka gávpogiid ekonomalaš mearkkašupmi, muhto maid hansagávpogiid sierramielalašvuođat, lassánišgohte. Dan mielde Hansalihttu massii sajádagas ja seammás dan giella massii árvvus. Boađusin lei, ahte čuovvuvaš čuođi jagi áigge duiskkagiella ja hollánddagiella bahkkejedje eret saksigiela buot servodaga čálálaš domeanain.[10]

Ovdamearkateaksta[rievdat | rievdat gáldu]

Dat Narrenschyp (1497) - De ander vorrede, ráidu 123-134. Dán oasis čálli váidá daláš áiggi ođđaseamos bivttasmálle.

Álgoteaksta
Dat ichteswanne was schentlyk den mans,
Dreghen nu de wyver heel unde ghans:
Spytze scho, uthghesneden rock, so men sycht.
De melkmarkt is bedeckt weinich eft nicht
Se laten syk vor uthplucken den top,
Grote horner maken se up den kop,
Alze eft yd were eyn groter steer;
Se ghaen heer alze de wylden deer.
Hovesche tucht is van en verne.
Eyn deel synt up der gaszen gans gherne,
Up dat men se moghe gapen an;
Doren unde dorynnen prysen syk daran.

Dálásaksigiella, oarjedavvesuopman
Dat jichtenswan weyr skändlik de mans,
Dräägt nu de wyver heyl un gans:
Spitse sko, uutsneaden rok, so man sügt.
De melkmarkt is bedekt weynig or nich
Se låt sik vöären uutplükken den top,
Groute höörn' maakt se up den kop,
As of dat weyr en grouten steyr;
Se gåt heer as de wilden deyr'.
höävske tucht is vun eer veyrn.
En deyl sint up de gassen gans geyrn,
Up dat man eer mug gapen an;
Douren un dourinnen pryst sik dåran.

Jorgalus sámegillii
Mii dolin lei heahpatlaš dievdduide,
Dan nissonat atnet dál ollislaččat:
Čohka gápmagiid, realsečuvllaid, dakkára oaidná.
Mielketoarga lea gokčagasas illá dahje ii ollenge
Gaikkihit ovdavuovttaid,
Stuorra čorvviid sii bidjet oaivái,
Dego livččii stuorra vuoksá.
Meannudit dego meahcieallit.
Hoavalaš láhtten lea sidjiide amas.
Oassi mielalaččat johtá gáhtain,
Vai sidjiide sáhttá gaivát,
Jallat dainna iežaset rámidit.

Dálásaksigiella[rievdat | rievdat gáldu]

Vuollesaksigiela girjjálašvuohta[rievdat | rievdat gáldu]

  1. ↑ Willy Sanders: Altsächsische Sprache. Jan Goossens: Niederdeutsch - Sprache und Literatur. Neumünster: Karl Wachholtz Verlag 1973, s.33.
  2. ↑ Steffen Krogh: Die Stellung des Altsächsischen im Rahmen der germanischen Sprachen. Göttingen: Vandenhoek&Ruprecht 1996, s.108.
  3. ↑ James E. Cathey: Old Saxon. München: Lincom Europe 2000,s.7.
  4. ↑ Steffen Krogh: Die Stellung des Altsächsischen im Rahmen der germanischen Sprachen. Göttingen: Vandenhoek&Ruprecht 1996, s.109-110.
  5. ↑ Frerk Möller: hoch und platt - Vademekum Niederdeutsch. Leer: Verlag Schuster 2011, s. 35.
  6. ↑ Dieter Stellmacher: Niederdeutsche Sprache - Eine Einführung. Bern, Frankfurt, New York ja Paris: Peter Lang 1990, s. 39.
  7. ↑ Ernst Håkon Jahr: Nedertysk og nordisk: språksamfunn og språkkontakt i Hansa-tida. Ernst Håkon Jahr (red.): Nordisk og nedertysk - Språkkontakt og språkutvikling i seinmellomalderen. Oslo: Novus forlag 1995, s. 9.
  8. ↑ http://germanic.eu/Middle-Low-German-loanwords-in-the-Scandinavian-languages.htm
  9. ↑ Kurt Braunmüller: Forudsætninger for at overtage middelnedertyske sprogstrukturer i de skandinaviske sprog. Ernst Håkan Jahr. Nordisk og nedertysk - Språkkontakt og språkutvikling i seinmellomalderen. Oslo: Novus forlag 1995, s. 47.
  10. ↑ Artur Gabrielsson: Die Verdrängung der mittelniederdeutschen durch die neuhochdeutsche Schriftsprache. Gerhard Cordes ja Dieter Möhn: Handbuch zur niederdeutschen Sprach- und Literaturwissenschaft. Berlin: Erich Schmidt Verlag 1983, s. 120-122, 130-137.
Vižžojuvvon "https://se.wikipedia.org/w/index.php?title=Geavaheaddji:Ujanairi/warksteade&oldid=280305" čujuhusas