Eurohpá olmmošvuoigatvuođasoahpamuš

Eurohpá olmmošvuoigatvuođasoahpamuš^[1], Eurohpálaš olmmošvuoigatvuođakonvenšuvdna^[2], Eurohpá ráđi oktasašsoahpamuš olmmošrivttiid ja vuođđofriddjavuođaid suddjema várás^[3], Eurohpa olmmošriektesoahpamuš^[4], dahje Eurohpá olmmošvuoigatvuođaid ja vuođđofriddjavuođaid suodjaleaddji konvenšuvdna^[2] lea riikkaidgaskasaš olmmošvuoigatvuođakonvenšuvdna man leat dohkkehuvvon eanemusat Eurohpá riikkain. Álgoálgosaš soahpamuša leat dahkan ja dohkkehan dát riikkat mat leat Eurohpáráđi miellahttostáhtan skábmamánu 4. b. 1950. Dál leat 44 vuolláičálli riikka, go Nuorta-Eurohpá riikkat ja Sovjetlihtu ovddeš dásseválddit leat dohkkehan soahpamuša. Suopma dohkkehii soahpamuša miessemánu 1989 ja okta jahki dan maŋŋá dát bođii Suomas fápmui. Soahpamuša dohkkehan riikkat čatnasit dáhkidit láhkaásaheamistis ja vuoigatvuođageavadisttis soahpamušas máinnašuvvon vuoigatvuođat buohkaide, maiddái olgoriikalaččaide geat gullet riikka jurisdikšuvdnii.

Geatnegasvuohta doahttalit olmmošvuoigatvuođasoahpamuša mearrádusaid lea eiseválddiin nugo duopmostuoluinge. Juos ovttaskas olmmoš oaivvilda ahte su vuoigatvuođat leat rihkkojuvvon, dát sáhttá váidalit ášši Eurohpáráđđái gullevaš Eurohpá olmmošvuoigatvuođaduopmostullui. Juos olmmošvuoigatvuođaduopmostuollu gávnnahii ahte dán vuoigatvuođat leatge rihkkojuvvon, duopmostuollu sáhttá mearridit soahpamušriikka máksit buhtadusa dán dihte. Váidalusa gáibádussan lea muđui ahte dát ovttaskas olmmoš lea geavahan ruovttueatnama iežas váidalusvugiid, ovdamearkan Suomas dát lea váidán alimus riektedási rádjái.

Suddjen olmmošvuoigatvuođat

Olmmošvuoigatvuođasoahpamušas ja dán lassibeavdegirjjis čuovvovaš olmmošvuoigatvuođat leat suddjen ee.:

vuoigatvuohta eallimii (artihkal 2)
givssádusa gielddus (artihkal 3)
šlávvavuođa ja bággobarggu gielddus (artihkal 4)
vuoigatvuohta friddjavuhtii ja oadjebasvuhtii (artihkal 5)
vuoigatvuohta vuoiggalaš riektegeavvamii (artihkal 6)
gielddus dubmet dagus mii ii leat dahkanbotta eai leat riikka siskkáldas láhkaásaheamis rihkusin (artihkal 7)
vuoigatvuohta priváhta- ja bearašeallima gudnejahttimii (artihkal 8)
jurddašan-, oskku- ja oamedovdofriddjavuohta. (artihkal 9)
cealkin- ja sátnefriddjavuohta (artihkal 10)
čoahkkanan- ja searvvadanluomusvuohta (artihkal 11)
vuoigatvuohta náitaleapmái (artihkal 12)
vuoigatvuohta beaktilis vuoigatvuođadorvvu vuohkái (artihkal 13)
vealahusa gielddus (artihkal 14)
opmodatsuodji (1. lassibeavdegirjji artihkal 1)
vuoigatvuohta skuvlejupmái (1. lassibeavdegirjji artihkal 2)
vuoigatvuohta friddja válgii (1. lassibeavdegirjji artihkal 3)
vealgefáŋgavuođa gielddus (4. lassibeavdegirjji artihkal 1)
johtalanfriddjavuohta (4. lassibeavdegirjji artihkal 2)
riikkavuložiid ádjima gielddus (4. lassibeavdegirjji artihkal 3)
olgoriikalaččaid joavkoádjima gielddus (4. lassibeavdegirjji artihkal 4)
jápminráŋggáštusa gielddus (6. ja 13. lassibeavdegirjjit).
ne bis in idem: ii sivahus dahje ráŋggáštus guktii seamma áššiin (7. lassibeavdegirjji artihkal 4)
vuoigatvuohta nuppástusohcamii rihkusáššis (7. lassibeavdegirjji artihkal 2)

Gáldut

↑ Alajärvi, Martta. "Áidna doaivva oažžut máná sámástit lea giellabeassi" 07.04.2017 d. 13:15, beaividuvvon 31.08.2017 d. 13:25: YLE Sápmi. Čujuhuvvon 03.06.2018.
↑ ^a ^á Skutnabb-Kangas, Tove ja Dunbar, Robert: "2.2. Vuoigatvuohta oahpahussii", Álgoálbmotmánáid oahpaheapmi gielalaš álbmotgoddin ja rihkkumin olmmošsohkagotti vuostá? Máilmmeviidosaš perspektiiva, s. 15. Gáldu čála : Álgoálbmotvuoigatvuođaid áigečála Nr 1/2010. Guovdageaidnu: Gáldu, 2010. ISBN: 978-82-8144-054-8. Girjji interneahtaveršuvdna (referánsabeaivi 03.06.2018).
↑ Oppalaškommeanta n. 1. Álbmotlaš veahádagaid suodjaleami rápmaoktasašsoahpamuša oahpahusa ja skuvlema oppalaškommeanta (ACFC Thematic Commentary No. 1), s. 11. Eurohpáráđđi, 2006. Girjji interneahtaveršuvdna (referánsabeaivi 01.06.2018).
↑ Alimus háldahusriekti dohkkehii sulaid beali sámedikki válgalogahallamii čuohcci váidalusain 30.09.2015: Suoma Alimus háldahusriekti. Čujuhuvvon 03.06.2018.

Geahča maid

Girjjálašvuohta

Pellonpää, Matti: "Perusoikeuksien ja ihmisoikeuksien kansainvälinen valvonta". Teoksessa Pekka Hallberg – Heikki Karapuu – Martin Scheinin – Kaarlo Tuori – Veli-Pekka Viljanen: Perusoikeudet. WSOY, Helsinki 1999. (suomagillii)

[yle-1] Alajärvi, Martta. "Áidna doaivva oažžut máná sámástit lea giellabeassi" 07.04.2017 d. 13:15, beaividuvvon 31.08.2017 d. 13:25: YLE Sápmi. Čujuhuvvon 03.06.2018.

[galdu2-2] á Skutnabb-Kangas, Tove ja Dunbar, Robert: "2.2. Vuoigatvuohta oahpahussii", Álgoálbmotmánáid oahpaheapmi gielalaš álbmotgoddin ja rihkkumin olmmošsohkagotti vuostá? Máilmmeviidosaš perspektiiva, s. 15. Gáldu čála : Álgoálbmotvuoigatvuođaid áigečála Nr 1/2010. Guovdageaidnu: Gáldu, 2010. ISBN: 978-82-8144-054-8. Girjji interneahtaveršuvdna (referánsabeaivi 03.06.2018).

[kommeanta1-3] Oppalaškommeanta n. 1. Álbmotlaš veahádagaid suodjaleami rápmaoktasašsoahpamuša oahpahusa ja skuvlema oppalaškommeanta (ACFC Thematic Commentary No. 1), s. 11. Eurohpáráđđi, 2006. Girjji interneahtaveršuvdna (referánsabeaivi 01.06.2018).

[kho-4] Alimus háldahusriekti dohkkehii sulaid beali sámedikki válgalogahallamii čuohcci váidalusain 30.09.2015: Suoma Alimus háldahusriekti. Čujuhuvvon 03.06.2018.

[1]

[2]

[3]

[4]