Siiddu Eurohpá olmmošvuoigatvuođasoahpamuš gáldokoda

[[Fiila:Council_of_Europe_(orthographic_projection).svg|thumb|300px|right|Soahpamušriikkat]]

'''Eurohpá olmmošvuoigatvuođasoahpamuš'''<ref name="yle">{{Neahttagáldu | čálli = Alajärvi, Martta | namma = "Áidna doaivva oažžut máná sámástit lea giellabeassi" | čujuhus = https://yle.fi/uutiset/osasto/sapmi/assedovdit_cuiggodit_samesoahpamusa_muhto_gavdnet_das_maid_buriid_beliid/9552690| beaivemearri = 07.04.2017 d. 13:15, beaividuvvon 31.08.2017 d. 13:25 | olggosaddi = YLE Sápmi | čujuhuvvon = 03.06.2018 }}</ref>, '''Eurohpálaš olmmošvuoigatvuođakonvenšuvdna'''<ref name="galdu2"/>, '''Eurohpá ráđi oktasašsoahpamuš olmmošrivttiid ja vuođđofriddjavuođaid suddjema várás'''<ref name="kommeanta1">{{Girjegáldu | Namma = Oppalaškommeanta n. 1. Álbmotlaš veahádagaid suodjaleami rápmaoktasašsoahpamuša oahpahusa ja skuvlema oppalaškommeanta (ACFC Thematic Commentary No. 1) | Jahki =  2006 | Bihttá = | Siidu = 11 | Olggosaddinbáiki = | Olggosaddi = Eurohpáráđđi | www = https://rm.coe.int/16800c8f3c | Lohkanbeaivvi = 01.06.2018}}</ref>, '''Eurohpa olmmošriektesoahpamuš'''<ref name="kho">{{Neahttagáldu | namma = Alimus háldahusriekti dohkkehii sulaid beali sámedikki válgalogahallamii čuohcci váidalusain | čujuhus = http://www.kho.fi/fi/index/ajankohtaista/tiedotteet/2015/09/alimushaldahusriektidohkkehiisulaidbealisamedikkivalgalogahallamiicuohccivaidalusain.html | olggosaddi = Suoma Alimus háldahusriekti  | beaivemearri = 30.09.2015 |   čujuhuvvon = 03.06.2018}}</ref>, dahje '''Eurohpá olmmošvuoigatvuođaid ja vuođđofriddjavuođaid suodjaleaddji konvenšuvdna'''<ref name="galdu2">{{Girjegáldu | Čálli= Skutnabb-Kangas, Tove ja Dunbar, Robert | Namma = Álgoálbmotmánáid oahpaheapmi gielalaš álbmotgoddin ja rihkkumin olmmošsohkagotti vuostá? Máilmmeviidosaš perspektiiva | Jahki = 2010 | Bihttá = 2.2. Vuoigatvuohta oahpahussii | Siidu = 15 | Lassidiehtu = Gáldu čála : Álgoálbmotvuoigatvuođaid áigečála Nr 1/2010 | Olggosaddinbáiki = Guovdageaidnu | Olggosaddi =  Gáldu | Dovdolohku = ISBN: 978-82-8144-054-8 | www = http://galdu.custompublish.com/getfile.php/3131369.2388.rvpdpffqcb/1_2010_utdanning_urfolksbarn_samisk.pdf | Lohkanbeaivvi = 03.06.2018}}</ref> lea riikkaidgaskasaš [[olmmošvuoigatvuođakonvenšuvdna]] man leat dohkkehuvvon eanemusat [[Eurohpá|Eurohpá riikkain]]. Álgoálgosaš soahpamuša leat dahkan ja dohkkehan dát riikkat mat leat [[Eurohpáráđđi|Eurohpáráđi miellahttostáhtan]] [[skábmamánu 4.]] b. [[1950]]. Dál leat 44 vuolláičálli riikka, go Nuorta-Eurohpá riikkat ja Sovjetlihtu ovddeš dásseválddit leat dohkkehan soahpamuša. Suopma dohkkehii soahpamuša miessemánu 1989 ja okta jahki dan maŋŋá dát bođii Suomas fápmui. Soahpamuša dohkkehan riikkat čatnasit dáhkidit láhkaásaheamistis ja vuoigatvuođageavadisttis soahpamušas máinnašuvvon vuoigatvuođat buohkaide, maiddái olgoriikalaččaide geat gullet riikka jurisdikšuvdnii.

Geatnegasvuohta doahttalit olmmošvuoigatvuođasoahpamuša mearrádusaid lea eiseválddiin nugo [[duopmostuollu|duopmostuoluinge]]. Juos ovttaskas olmmoš oaivvilda ahte su vuoigatvuođat leat rihkkojuvvon, dát sáhttá váidalit ášši [[Eurohpáráđđi|Eurohpáráđđái]] gullevaš [[Eurohpá olmmošvuoigatvuođaduopmostuollu|Eurohpá olmmošvuoigatvuođaduopmostullui]]. Juos olmmošvuoigatvuođaduopmostuollu gávnnahii ahte dán vuoigatvuođat leatge rihkkojuvvon, duopmostuollu sáhttá mearridit soahpamušriikka máksit buhtadusa dán dihte. Váidalusa gáibádussan lea muđui ahte dát ovttaskas olmmoš lea geavahan ruovttueatnama iežas váidalusvugiid, ovdamearkan [[Suopma|Suomas]] dát lea váidán alimus riektedási rádjái.

== Suddjen olmmošvuoigatvuođat ==
Olmmošvuoigatvuođasoahpamušas ja dán lassibeavdegirjjis čuovvovaš olmmošvuoigatvuođat leat suddjen ee.:

* vuoigatvuohta eallimii (artihkal 2)
* [[givssádus|givssádusa]] gielddus (artihkal 3)
* šlávvavuođa ja bággobarggu gielddus (artihkal 4)
* vuoigatvuohta friddjavuhtii ja oadjebasvuhtii (artihkal 5)
* vuoigatvuohta vuoiggalaš riektegeavvamii (artihkal 6)
* gielddus dubmet dagus mii ii leat dahkanbotta eai leat riikka siskkáldas láhkaásaheamis rihkusin (artihkal 7)
* vuoigatvuohta priváhta- ja bearašeallima gudnejahttimii (artihkal 8)
* jurddašan-, oskku- ja oamedovdofriddjavuohta. (artihkal 9)
* [[sátnefriddjavuohta|cealkin- ja sátnefriddjavuohta]] (artihkal 10)
* [[čoahkkanan- ja searvvadanluomusvuohta]] (artihkal 11)
* vuoigatvuohta náitaleapmái (artihkal 12)
* vuoigatvuohta beaktilis vuoigatvuođadorvvu vuohkái (artihkal 13)
* vealahusa gielddus (artihkal 14)
* opmodatsuodji (1. lassibeavdegirjji artihkal  1)
* vuoigatvuohta skuvlejupmái (1. lassibeavdegirjji artihkal   2)
* vuoigatvuohta friddja válgii (1. lassibeavdegirjji artihkal 3)
* vealgefáŋgavuođa gielddus (4. lassibeavdegirjji artihkal  1)
* johtalanfriddjavuohta (4. lassibeavdegirjji artihkal  2)
* riikkavuložiid ádjima gielddus (4. lassibeavdegirjji artihkal  3)
* olgoriikalaččaid joavkoádjima gielddus (4. lassibeavdegirjji artihkal  4)
* jápminráŋggáštusa gielddus (6. ja 13. lassibeavdegirjjit).
* ne bis in idem: ii sivahus dahje ráŋggáštus guktii seamma áššiin (7. lassibeavdegirjji artihkal  4)
* vuoigatvuohta nuppástusohcamii rihkusáššis (7. lassibeavdegirjji artihkal  2)

== Gáldut ==
{{Gáldut}}

== Geahča maid ==
* [[Eurohpá sosiála vuođđogirji]]<br />
* [[Ovttastuvvan našuvnnaid olmmošvuoigatvuođaid oppamáilmmálaš julggaštus]]<br />

== Girjjálašvuohta ==
* Pellonpää, Matti: "Perusoikeuksien ja ihmisoikeuksien kansainvälinen valvonta". Teoksessa Pekka Hallberg – Heikki Karapuu – Martin Scheinin – Kaarlo Tuori – Veli-Pekka Viljanen: ''Perusoikeudet''. WSOY, Helsinki 1999. {{fi}}

[[Kategoriija:Eurohpáráđi konvenšuvnnat]]
[[Kategoriija:Olmmošvuoigatvuođakonvenšuvnnat]]