Leammi álbmotmeahcci

Dát lea buorre artihkal.

Leammi álbmotmeahcci

Leammi álbmotmeahcci (suomagillii: Lemmenjoen kansallispuisto, eaŋgalasgillii: Lemmenjoki National Park) lea suodjalanguovlu Anára ja Gihttela gielddaid rájiid siste Davvi-Sámis. Oarjin dat rádjašuvvá Buljju meahcceguovlui ja Norgga Badje-Anárjoga álbmotmeahccái ja fas nuortin Bátneduoddara meahcceguovlui. Leammi álbmotmeahcci lea vuođđuduvvon jagis 1956, ja lea viiddiduvvon guktii. Dan viidodat lea dál 2860 km², ja seammás dat lea Suoma stuorámus álbmotmeahcci ja maiddái okta dain viidáseamos meahcceguovlluin Eurohpás. Álbmotmeahcci lea ožžon namas Leammijogas, mii lea sullii 80 kilomehtera guhkki ja golgá Leammileahkeráigge.

Leammi álbmotmeahci guovllus golggiidit máŋggat stuorra jogat: Leammijohka, Anárjohka, Riebanjohka ja Avviljohka. Leammis lea vejolaš oaidnit maid measta buot Davviguovllu luonddu máŋggabealalašvuođa dego boares beahcevuvddiid, viiddes duottarálážiid, soahkevuvddiid ja jekkiid. Suoma stáhta suodjalanguovlluid dikšumis vástida Meahciráđđehus.

Leammi álbmotmeahcceguovlu lei dolin guolásteaddjisápmelaččaid, dálá anaraččaid guolástan- ja bivdoeana. Goddebivdima historjjá fas muitalit dološ godderoggit miehtá johgáttiid ja mutkkiid. Dálá áigge stuorámus oassi Leammi álbmotmeahcis gullá Sállevári bálgosii. Meahci davimus guovllut gullojit Muotkkeduoddara bálgosii ja lullin fas Kuivasalmi bálgosii. Boazodoalu lassin álbmotmeahcci lea báikkálaš olbmuide dehálaš bivdo-, guolástan- ja lupmenguovlu.

Historjá

Leammi suodjalusárvvuid leat guorahallan juo árrat. Meahccedikšut gártejedje 1900-logu álggus dálá álbmotmeahci guovllu ja gávnnahedje, ahte vuovddit Leammileagi olggobealde ledje hájilassii ja árvvuheamit. 1920-logus Meahciráđđehus álggahii čuohppamiid ja muora doalvuma Norgii. Stuorra muorragávppi ollašuhttima dihte máŋggáid Anárjávrri guovllu vuvddiid lei dárbu čuohppagoahtit. Jagis 1931 Meahciráđđehus goittot mearridii, ahte Leammi mehciid ii leat lohpi čuohppat.

1949 Suoma luonddudieđálaš searvvit evttohedje stáhtaráđi vuođđudit ođđa suodjalanguovlluid. Stáhtaráđđi ásahii dán várás komitea, mii válmmaštallagođii ášši. Komitea ovdanbuktojupmi lei gárvvis 1953, ja dat sisttisdoalai evttohusa Leammi álbmotmeahci vuođđudeapmái. Álbmomeahcci vuođđuduvvui jagis 1956 ja dan sturrodat lei 385 km². Das maŋŋá álbmotmeahci leat viiddidan guktii, vuos 1971:s ja nuppes 1981:s. Suopma evttohii jagis 1998, ahte Leammi álbmotmeahcci laktojuvvolivččii Eurohpá Uniovnna Natura 2000- suodjalanguovlofierpmádahkii.

Ruški Leammis

Golleroggan

Leammis leat ohcan ja roggan golli juo badjel 130 jagi. Vuosttaš dokumeanta Leammi gollis lea 1867. Goittotge easkka 1940-logu loahpas olmmošeatnatvuođat boahtigohte geahččalit gollelihku, ja dan rájes guovllus leat roggan golli bissovaččat. Maiddái Tankavaara golledoidima máilmmimeašttirgilvvut ja golleroggama almmolašvuohta diehtojuohkingaskaomiin dagahii golli ohcama hui bivnnuhin vuot 1980:s. 2000-logu álgogeahčen Leammi guovlu lea buvttadan eanemusat golli olles Davvi-Suomas.

Áigodahkii leat gullan maid riiddut ja diggeáššit, go báikkálaš olbmot ja luonddusuodjaleaddjit leat vuostálastán mášengolleroggama. Jagis 2011 bođii fápmui ođđa ruvkeláhka, man mielde mášengolleroggan galgá nohkat Leammi álbmotmeahcis gávcci jagi siste.

Johtinoktavuođat

Leammi álbmotmeahcci lea Anár-Gihttel geainnu (nr 955) ja Anár-Áŋŋel geainnu (nr 9553) gaskkas. Geainnut johtet álbmotmeahci davviravdda ja nuortaravdda guora. Biillain beassá Njurggoluovtta gillái, gos lea geassit rabas rávvenstohpu. Njurggoluovttas lea geassit maiddái mohtorfanasoktavuohta Ravadasjávrri ávdinstohpui ja Kultahaminai. Almmolaš fievrruiguin Anárii beassá linjabiillain, muhto ii Leammái (Njurggoluktii). Lagamus girdišillju gávdno Avvilis.

Vánddardeapmi ja meallunjohtolagat

Leammi álbmotmeahcis leat merkejuvvon bálgát sullii 60 km. Bálgáid guoras leat dolastallanbáikkit ja dálkesuojit. Álbmotmeahci vánddardanavádagas sajusdola cahkkeheapmi ja gohtten lea lobálaš dušše dan várás čujuhuvvon báikkiide. Vánddardeaddji galgá váldit vuhtii maiddái meahci ráddjenavádaga, gos johtin lea ráddjejuvvon luonddu ja eanavuođu suodjaleami dihte.

Leammi sáhttá meallut Njurggoluovttas guovtte guvlui. Njurggoluokta – Kultasatama lea sullii 20 km guhkkosaš meallunjohtolat. Njurggoluovttas sáhttá vuolgit Leammi mielde maiddái Báđára guvlui, ja doppe beassá joatkit ain Juvdujoga fiesttarbeallái Solojávrái, gos mátkki sáhttá loahpahit fanassátkui. Reaissu guhkkodat lea sullii 40 km. Juvdujoga mielde sáhttá meallut maid ain Anára girkosiidii. Kanohtaid sáhttá láigohit Njurggoluovttas.

Gallestallan

Golbma njealjádasa Leammi gallestalliin leat áŋgiris vánddardeaddjit, vaikko vel dušše goalmmádas lea ovdal fitnan Leammis. Soaitttáhatgallestallit bohtet Leammái viehka uhccán. Gallestalliin 85 % bohtet Suomas ja juoba 2/3 gallestalliin leat vánddardeaddjit, geat idjadit guovllus. Ijastalli vánddardeaddjit orodit álbmotmeahcis gaskamearálaččat 4,6 jándora. Go váldá vuhtii dan ahte sii orodit ja idjadit vel das lahkosiin, de vánddardeaddji orru guovllus oktiibuot 6 jándora. Gallestallidutkamuša mielde Leammái dahkkojuvvojit jahkásaččat sullii 10 000 gallestallama.

Luondu

Vuovddit

Eanaš oassi, sullii 2/3 Leammi vuvddiin leat beahcevuovddit. Boarráseamos beziid ahkin árvalit 300-700 jagi.

Duoddarat

Stuorámus duottarguovllut leat Viibus- ja Maarestaduoddarat, maidda laktásit ee. Látnjoaivi ja Jäkäläpää.

Lottit

Leammi álbmotmeahcis gávdnojit oktiibuot 144 loddešlája. Eanaš oassi lottiin leat Meahcce-Lappi jeagge- ja meahccešlájat, muhto maiddái Duottar-Lappi šlájat gávdnojit.

Beađut

Suoma stuorámus beađut: geatki, guovža, albbas, gumpe ja goaskin.

Oaidnámušat

• Ravadasgorži
• Jogagielas (duottar)
• Sállevári bigálusbáiki
• Gábe Joavnna gieddi
• Golleguovlu

Girjjálašvuohta

• Kajava, Liisa (toim.): Lemmenjoki: Suomen suurin kansallispuisto, Metsähallitus, Ylä-Lapin luonnonhoitoalue. Vantaa, 2004. ISBN 951-0-29140-4

Geahča maid

• Lundui.fi
• Saariselkä.fi