Stáhta Dearvvašvuođageahčču

Dán artihkkalis dáidet leat čállinmeattáhusat. Jus háliidat, de divo daid ja váldde eret dan málle. Giitu!

Stáhta Dearvvašvuođageahčču lea Norgga sosiála- ja dearvvašvuođageahču bajimus geahččoeiseváldi, ja lea Dearvvašvuođa- ja fuolahusdepartemeantta vuollásaš. Beaivválaččat gohčoduvvo ”Dearvvašvuođageahččun”.

Dearvvašvuođa- ja sosiálabálvalusaid stáhtalaš bearráigeahčču

Dearvvašvuođa- ja sosiálabálvalusaid stáhtalaš bearráigeahču doaibma Norggas lea fuolahit ahte lágat ja njuolggadusat čuvvojuvvojit. Norggas leat, nugo ollu eará riikkain ge, ollu lágat ja njuolggadusat sosiála- ja dearvvašvuođabálvalusaid hárrái,

main leat gáibádusat das makkár bálvalusaid álbmogii galgá fállat
main leat gáibádusat bálvalusaid kvalitehta hárrái
mat regulerejit dearvvašvuođabargiid doaimma stáhtalaš fidnoautorisašuvnna bokte
mat addet sosiála- ja dearvvašvuođabálvalusaid geavaheddjiide vuoigatvuođaid, ee. divššohasvuoigatvuođalága olis.

Bearráigeahčču guoská buot láhkaregulerejuvvon bálvalusaide, ležžet dat dál stáhtalaš dearvvašvuođadoaimmahagaid (maiddái buohcceviesuid), suohkaniid, priváhta fitnodagaid dahje iešheanalis doaibmi dearvvašvuođabargiid olis. Stáhta Dearvvašvuođageahčču lea iešheanalis doaibma man riikka politihkalaš stivrejupmi ii váikkut, ja vuoruha ieš buori muddui guđiid bálvalusaid ja surggiid áigu bearráigeahččat. Dán vuoruha earret eará dieđuid vuođul riskka ja váilevuođaid vára birra.

Bearráigeahččanválddi vuollái gullá ee. ahte

álbmoga dárbbut sosiála-- ja dearvvašvuođabálvalusaide vuhtii váldojuvvojit
bálvalusat doaimmahuvvojit fágalaččat bealuštahtti vuogi mielde
eastadit váilevuođaid bálvalusaid fálaldagain
ahte resurssat geavahuvvojit dohkálaš ja beaktilis vugiid mielde

Dearvvašvuođageahču bargovuogit

Doaibmageahčču

Doaibmageahčču lea geahčču mas lea bajit dási perspektiiva, ja doaimmahuvvo dainna lágiin ahte geahččočalmmiiguin háhká, systematisere ja dulko dieđuid sosiála- ja dearvvašvuođabálvalusaid birra. Diekkár dieđut leat vuođđun árvvoštallat dárbbuid kvalitehta ja dárbbuid deavdima.

Plánejuvvon geahčču iešguđet doaimmain

Ovttaskas doaimmaid (suohkaniid, buhcciidsiiddaid, buohcceviesuid) bearráigeahčus geavahuvvojit vuogádatrevišuvnnat mat leat riikkaidgaskasaš dohkkehuvvon metodihka mielde hábmejuvvon. Doaimmat guorahallojuvvojit dokumeanttaid guorahallamiin, jearahallamiid, geahčademiid ja iskkademiid bokte. Geahččoraporttas muitaluvvo guđet váilevuođat doaimmas leat, dahje gokko lágat ja njuolggadusat eai čuvvojuvvo. Geahččoeiseváldi čuovvu ášši dasságo eaiggádat ja jođiheaddjit leat njulgen dili.

Juohke jagi nammada Stáhta Dearvvašvuođageahčču guokte, golbma dahje njeallje suorggi main galgá čađahuvvot riikkaviidosaš bearráigeahčču, mas Fylkka dearvvašvuođageahčču ja Fylkkamánni čađaheaba ovttaskas geahčuid oktasaš bagadusa mielde. Goabbáge dáin riikkaviidosaš geahčuin ráhkada sierra čoahkkáigeassoraportta.

Rogalándda dearvvašvuođageahčču bearráigeahččá dearvvašvuođadilálašvuođaid petroleumdoaimmas, ja ovttasbargá Petroleumgeahčuin ja earáiguin dán hárrái.

Ovttaskasáššit bálvalusaid váilevuođaid hárrái

Fylkka dearvvašvuođageahčču oažžu máŋgga sajis dieđuid vejolaš bálvalusrihkkumiid birra (divššohasain, lagas olbmuin, bargoaddiin, polesiin, mediain). Jahkásaččat iskojuvvojit sullii 2000 ášši čielggadan dihte leat go lágat dahje njuolggadusat rihkkojuvvon.

Jus gávnnahuvvojit rihkkumat, de sáhttá Stáhta Dearvvašvuođageahčču bidjat gáibádusaid doibmii, omd. gáibidit ahte dilli njulgejuvvo, dahje sáhttet leat reakšuvnnat dearvvašvuođabargiid vuostá geain lea autorisašuvdna. Reakšuvdna sáhttá leat várrehus, dahje ahte dearvvašvuođabargi massá lobi čállit divššohasaide dihto dálkasiid dahje massá fidnoautorisašuvnna. Juohke jagi masset sullii 50 dearvvašvuođabargi autorisašuvnna (doaibmalobi). Eatnasat leat buohccedivššárat. Norggas lea sullii 300 000 dearvvašvuođabargis autorisašuvdna. Váldo sivat dasa go masset autorisašuvnna lea gárihuhttinmirkkuid boasttogeavaheapmi dahje seksuálalaš dagut divššohasaid vuostá.

Dieđiheamit dáhpáhusaid birra mat leat dagahan dahje livčče sáhttán dagahit mearkkašahtti persovdnavahágiid

Stáhta Dearvvašvuođageahčču doaimmaha Dieđihanguovddáža, mii vuostáváldá dieđáhusaid dáhpáhusaid birra spesialistadearvvašvuođabálvalusas, mat leat dagahan dahje livčče sáhttán dagahit mearkkašahtti persovdnavahágiid. Buohcceviesuin ja eará spesialistadearvvašvuođabálvalusain lea láhkamearriduvvon geatnegasvuohta dieđihit diekkár dáhpáhusaid. Dieđihemiid statistihkka gávdno Dieđihanguovddáža jahkeraporttas, man Stáhta Dearvvašvuođageahčču almmuha.

Váidimat bálvalusaid hárrái ja go vuoigatvuođat eai leat ollašuhttojuvvon.

Divššohasvuoigatvuođaláhka addá álbmogii ollu vuoigatvuođaid dearvvašvuođabálvalusaid hárrái. Láhka addá vuoigatvuođa oažžut dárbbašlaš dearvvašvuođaveahki, spesialistadoaktára árvvošteami 30 beaivvi sisa, vuoigatvuođa válljet buohcceviesu, oaidnit ja divvut pasieantajournála, mielváikkuheami ja vuoigatvuođa dieđuid oažžut. Doppe leat maiddái mearrádusat mánáid vuoigatvuođaid birra, dearvvašvuođaveahki mieđiheami birra ja oktagaslaš plána birra sidjiide geat dárbbašit máŋggaid dearvvašvuođabálvalusaid. Juohke jagi bohtet 500 – 1000 diekkár váidima. Fylkkaid dearvvašvuođageahčut gieđahallet váidimiid.

Sosiálabálvalusláhka sisttisdoallá suohkaniid geatnegasvuođa addit álbmogii bálvalusaid, earret eará dieđuid, rávvagiid ja neavvagiid mat sáhttet leat mielde čoavdime dahje eastadeame sosiála váttisvuođaid. Láhka sisttisdoallá maid suohkaniid geatnegasvuođa addit geavatlaš veahki ja oahpu sidjiide geain lea erenoamáš veahkkedárbu buozanvuođa, doaimmashehttejumi, agi dahje eará sivaid geažil, helpendoaimmaid ja bálkká olbmuide ja bearrašiidda, saji ásahusas dahje ásodagas gos lea birrajándora fuolahus ja ásodaga heađálaččaide. Fylkkamánni gieđahallá váidimiid dáid bálvalusaid hárrái. Jahkásaččat bohtet 5000 – 7000 dákkár váidima.

Gávnnaheamit ja geahččodoaimma vásáhusat

Geahččoeiseválddit barget aktiivvalaččat dan ovdii ahte doaimmat mat fállet dearvvašvuođa- ja sosiálabálvalusaid geavahivčče geahččoraporttaid, ovttaskas áššiid mearrádusaid, boasttuvuođaid dieđihemiid ja Stáhta Dearvvašvuođageahču čállosiid diehtogáldun stivrenvuogádagaid ovddideami ja bálvalusa kvalitehta buorideami barggus. Gávnnaheamit ja geahččodoaimma vásáhusat, eará dieđut ja geahččovuogit leat almmolaš dieđut.

Ovttasbargu earáiguin

Stáhta Dearvvašvuođageahčču ovttasbargá eará geahččoeiseválddiiguin sullasaš surggiin, erenoamážit Petroleumgeahčuin, Mánáid- ja ovttadássásašvuođa-departemeanttain ja fylkkamánniiguin (mánáidsuodjalusa geahču hárrái), ja HMS-geahčuiguin (Bargobearráigeahčuin, Stáhta nuoskkidanbearráigeahčuin, Servodatsihkarvuođa ja dustehusa direktoráhtain) Stáhta Dearvvašvuođageahčus lea lagas ovttasbargu Sosiál- ja dearvvašvuođadirektoráhtain, Natiovnnalaš álbmotdearvvašvuođainstituhtain, Stáhta dálkkasdoaimmahagain ja eará ásahusaiguin stáhtalaš sosiála- ja dearvvašvuođahálddašeamis.

Organisašuvdna

Bearráigeahččaneiseválddit leat Stáhta Dearvvašvuođageahčču, Fylkka dearvvašvuođageahčču ja Fylkkamánni.

Stáhta Dearvvašvuođageahčču lea bajimus, nationála bearráigeahččoeiseváldi. Stáhta Dearvvašvuođageahčus lea sullii 85 bargi, sis leat su. 25 juristta, su. 20 doaktára, 10 -15 eará dearvvašvuođabargi go doaktárat, 5 – 10 sosiálafágalaš oahppan olbmo ja birrasii 10 servodatdiehtti. Jahkebušeahtta lea su. 65 mill. kr. Stáhta Dearvvašvuođageahču organiseremis lea jođihangoddi (dearvvašvuođadirektevra Jan Fredrik Andresen, sadjásaš dir. Heidi Merete Rudi / Jo Kittelsen ja diehtojuohkinhoavda Nina Vedholm) ja golbma ossodaga: geahččoáššiid ossodat, plánejuvvon geahčuid ossodat ja oktasašbálvalusaid ossodat.

Fylkkadásis doaimmahit bearráigeahču Fylkka dearvvašvuođageahčču (dearvvašvuođabálvalusaid ja dearvvašvuođabargiid hárrái) ja Fylkkamánni (sosiálabálvalusaid hárrái).

Historjá

Dearvvašvuođageahču álgu lea Det Norske Sundhedskollegiet ásaheapmi jagis 1809. Medicinaldirektevraámmát ásahuvvui 1875:s ja Medicinaldirektoratet 1891:s. Ođđa áiggi Dearvvašvuođadirektoráhtta ásahuvvui 1945:s (formaliserejuvvon easkka 1948:s) ja ovttastahtii fágadirektoráhta ja departemeantaossodagaid (stáhtaráđi čállingotti) doaimmaid. Nu oaččui direktoráhtta nana sajádaga dearvvašvuođabálvalusa ovddideamis.

1983:s sirrejuvvui Dearvvašvuođadirektoráhtta departemeanttas. Direktoráhtta ja dearvvašvuođadirektevraámmát ožžo dalle gáržžit doaibmaviidodaga. Ráđđehus árvalii 1992:s heaittihit Dearvvašvuođadirektoráhta ja ásahit golbma gelbbolašvuođaguovddáža mat galge doaimmaid váldit badjelasáset. Stuorradiggi ii čuovvulan evttohusa, muhto mearridii ahte Dearvvašvuođadirektoráhtta galgá nuppástuhttojuvvot Stáhta Dearvvašvuođageahččun. Stuoradiggi deattuhii erenoamážit geahččodoaimmaid ja riektesihkarvuođabarggu dearvvašvuođabálvalusas.

2002 rájes sirrejuvvojedje direktoráhttadoaimmat eret ja sirdojuvvojedje ođđa Sosiál- ja dearvvašvuođadirektoráhttii. Stáhta Dearvvašvuođageahčču šattai dasto čielga bearráigeahččoásahussan. Earret eará ii leat njuolggadusovddideapmi šat geahččoválddi vuolde, nugo lea eanas eará geahčuin.

Fylkkadoaktárat leat ođđajagemánu 1. beaivvi 2003 rájes fylkkamánneámmáhiid vuollásaččat, muhto geahččoáššiin doaibmá geahččováldi ”Finnmárkku Dearvvašvuođageahččun” jna. ja lea njuolga Stáhta Dearvvašvuođageahču vuollásaš.

Dearvvašvuođadirektevrrat:

Karl Evang 1938-72 (1938-1945 lei namahus medisináladirektevra)
Torbjørn Mork 1972-1992
Anne Alvik 1992-2000
Lars E Hanssen 2001 rájes

Liŋkkat earáide